HET STILLE NACHT MUSEUM

Hoewel in onze tijd niet veel mensen nog naar de kerk gaan, blijft het Kerstfeest uiterst populair. Blijkbaar werken we in de de­cem­bermaand met z’n allen aan ons kerst­rapport. Dan denken we met gemak de scha­de van een heel jaar in te kunnen halen. En vaak is dat ook zo. Elf maanden van het jaar beheersen we, de twaalfde maand reserveren we voor die vragen waar we (nu nog) geen raad mee weten. Dan worden we plotseling weer gevoelig voor de geestelijke waarden van ons leven, tenminste als ze ook dit jaar in de nachtmis niet zitten te zeuren over oorlog en vrede, want daar zijn we niet voor gekomen! We zijn gekomen voor een romantische film en we willen daar best nog wat voor betalen ook! En je realiseer je hoe de tijden veranderd zijn. In 2018 vieren we het kerstfeest te midden van facebook, twitter, apenstaartjes, iPads en mobiele telefoons. Maar wat vieren we eigenlijk in de kerstnacht nog? Gaat het om de hedendaagse werkelijkheid (héden is u een Redder geboren), of gaan we met z’n allen naar het Stille Nacht Museum om daar kerst te vieren en met schorre stemmen luidkeels het Stille nacht, heilige nacht te zingen??

Waar komt dat lied eigenlijk vandaan? Stille nacht wordt, naast I Am Dreaming Of A White Christmas, wel het meest gezongen kerstlied genoemd. De tekst werd in 1816 geschreven door Joseph Mohr (1792-1848) en de melodie op verzoek van Mohr in 1818 door de schoolleraar Franz Grüber (1787-1863). Beiden waren toen verbonden aan de Sint Nicolaaskerk in Oberndorf, Mohr als assistent priester en Grüber als organist. Het lied werd met zang­koor opgevoerd tijdens de kerstmis van dat jaar. Het dorpje Oberndorf ligt even buiten het Oostenrijkse Salzburg. Daar staat nu ook het Stille Nachtmuseum. Via geluid­stations in het museum zijn allerlei versies van het lied te horen, inclusief in het Tagalog dat op de Filipijnen wordt gesproken en het Inuit van de Eskimo’s. Trouwens alleen al in Nederland bestaan er maar liefst 200 versies! Iedereen die ook maar een beetje geluid kan voortbrengen heeft er een cd van laten maken. In het Stille nachtmuseum liggen er verder allerlei artikelen, documenten, foto's, schilderijen, beelden, meubilair en andere voorwerpen getoond die verband houden met Oberndorf en/of het Stille nacht.

En nog steeds zingen we in de kerstnacht over Maria die naar Behlehem gaat, over herders die midden in de winternacht op de velden liggen te slapen, over engelkens die door het luchtruim zweven en over een Kindeke dat leit in de kou. Kerstmis lijkt onveranderd gebleven, inclusief al dat engelenhaar, de stal, dennentakken en het kribbetje. Het feest wordt zelfs uitgebreider gevierd dan ooit tevoren. Je kunt bijna geen huis meer voorbijrijden of je ziet de prachtig versierde huizen. Talloze lichtjes, kerst­mannen en arrensleden sieren de woningen. De een nog mooier en indrukwekkender dan de andere. Het lijkt wel alsof we met z’n allen een lichtjeswedstrijd houden. Gaat het dan eigenlijk nog om het kerstkind dat geboren werd als het Licht van de Wereld. Of her­denken wij die nacht steeds meer het Germaanse Midwinterfeest?

Bovendien lijkt het Kind van Bethlehem ook een danige concurrentie te hebben van het rendier Rudolf. Weten wij nog waar het kerstfeest over gaat? In een van de ziekenhuizen in Amsterdam waren enkele verpleegsters in de hal een kerststal aan het opbouwen. Komt een van de verpleegkundigen aanzetten met een levensgroot beeld en ik hoor haar vragen: ‘Waar moet ik Mozes neerzetten?’. Ze had de klok horen luiden, maar de kerstklepel was ze even kwijt. Is kerstmis dan niet meer dan een dierbaar museumstuk? Hoewel, ook in onze moderne tijd wordt als voorbereiding op het kerstfeest, ook heel wat afgegoogled. Veel basisscholen doen nog van harte mee aan het kerstfeest. Enthousiast worden de bekende kerstliederen gezongen en genieten de kinderen en hun ouders van een prachtig kersttoneel, compleet met het Kindje, Jozef, Maria, koningen en talloze engelen en herdertjes.

Velen, gelovig of niet, genieten in de kerstnacht van de warmte en het licht. Blije ge­zichten, schorre stemmen, schalen vol eten, vele glazen gevuld. Maar kerstmis heeft ook zijn schaduwzijden, al houden we tijdens op de kerstdagen zoveel mogelijk de kou buiten de deur. En dat mag je van de pastoor in de nachtmis ook verwachten. Maar bij kerstmis horen ook de schaduwkanten. Het is goed ons te beseffen dat ook in die warme kerstnacht er veel mensen in de kou staan. Mensen die tijdens de kerstdagen niet weten waar ze het moeten zoeken. Mensen die hopen dat deze dagen snel voorbij mogen gaan en het leven weer zijn gewone gang krijgt. Maar ook de mensen die geen raad weten met kerstmis, mogen Jezus in de kerstnacht aan hun kant weten. Want het geboorteverhaal bij de evangelist Lucas verdraagt geen romantiek, is geen verhaal voor een museumnacht.

Het kerstverhaal van Lukas is zelfs al een lijdensverhaal in een notendop. Lucas gebruikt daarom diezelfde woorden. Het Kerstkind wordt in doeken gewikkeld. Dat gebeurt ook als Hij wordt begraven. Drie wijzen uit het Oosten brengen Hem goud, wierook en mirre. Goud als teken van zijn koningschap: uitgroeien zal dit weerloos kind tot Christus Koning. De tweede brengt wierook, waarmee Lucas de verheerlijking van Jezus‘ lichaam aanduidt, zoals wij bij een begrafenis of crematie het lichaam bewie­roken, opdat de overledene God mag toebehoren. De derde brengt mirre, zalf. En het is ook met mirre dat Jezus’ dode lichaam wordt gebalsemd.

Het kind en de kribbe blijft een romantisch verhaal. De romantiek van het kerstfeest sleept ons mee, maar waarnaartoe? Is het kerstverhaal dan zo liefelijk als het lijkt? Het romantische kerstverhaal is toch ook het verhaal van een doodsbange vader en een doodsbange moeder die op de vlucht zijn voor de dreigende hand van Koning Herodes. Herodes overleden? Vergeet het maar, hij leeft als nooit tevoren. En daarbij denk ik aan zoveel kinderen die gebruikt en misbruikt zijn en worden. En al die anderen? Ook 2018 is geen gemakkelijk jaar geweest. Warm was het wel, heel wat zomerse dagen, maar hoe velen verdwenen er niet onder het puin van de aardbevingen, de talloze overstromingen, de terroristische aanslagen, het hele oorlogvoerende heden, waarin zoveel onschuldige mensen om het leven kwamen. Ook in 2018 is er niets nieuws zonder de zon. Ook dit jaar vieren wij opnieuw kerstmis te midden van een wereld, die nog steeds niet de wereld is geworden zoals God die bedoeld moet hebben ‘in den beginne’.

Toch zijn we in de kerstnacht weer bij elkaar en zingen, tegen beter weten in, over vrede op aarde aan de mensen van goede wil. Voor een ogenblik hoeft onze oog geen put van zorg te zijn, maar een vonk van hoop, een ster van licht. En wij bidden God dat er een omslag komt naar een wereld vol vrede. Laat in de kerstnacht die opdracht maar gaan van mond tot mond. Laat alle angst en cynisme verdwijnen. Veertien dagen na kerst zullen wij de kribbe weer afbreken en zal de dennenboom al zijn naalden verloren he­b­ben. Maar het vleesgeworden woord zal blijven leven – in de Immanuel, de God-met-ons.

God is niet iemand die plaatsneemt op de reservebank om in te vallen als wij mensen te kort schieten. Wij kunnen Gods woord van vrede handen en voeten geven, ook na Kerst­mis. En die vrede krijgt 'n gezicht waar blinde ogen worden geopend, lamlendigen weer overeind komen, waar wij – tegen alle verdrukking in - het goede nieuws blijven proclameren. Zo klinkt elk jaar hetzelfde oude kerstliedje. Maar de namaaksneeuw zal opnieuw worden weggeblazen, en ons museumgevoel mag verdwijnen. ‘Want heden – dat is vandaag - wordt u een Redder geboren. Christus de Heer, in de stad van David, En dit zal voor u een teken zijn: gij zult (als antwoord op onze wereldproblemen) een kind vinden, in doeken gewikkeld en liggend in een kribbe’. Een klein kindje, is dat Gods antwoord op de vragen waar we mee worstelen? Wat gebeurt er? Ook in de kerstnacht die voor ons ligt, barst de hemel opnieuw open, want opeens voegt zich opnieuw bij de engel een leger van hemelse heerscharen, en zij zullen opnieuw God verheerlijken, die in den hoge is, en op aarde vrede verschaft aan mensen in wie Hij welbehagen heeft.

Wat kerstmis mij leert? Evenals de herders hebben de wijzen ont­dekt dat de toekomst van onze wereld, ook onze toekomst, in handen ligt van pasgeboren kin­deren, die nog te klein zijn om te protesteren en hun stem te laten horen. Maar hun stem klinkt al meer dan tweeduizend jaar over de velden van Effrata. Vele machthebbers hebben gepro­beerd om het Vlees­geworden Woord in de kiem te smoren. Maar terwijl de heersers van toen al lang in het stof van de aarde liggen, of opgeslagen in grote betonnen grafmusea, klinkt nog steeds de stem van het Kerstkind – zelfs na ruim 2000 jaar: ‘Vrede op aarde aan de mensen van goede wil’. De kerstnacht is geen museumstuk, geen museumverhaal van lang geleden. ‘Heden’ is u een redder geboren. Het gaat om de dag van vandaag, ook in onze tijd. Ik wens u een zalig en vredig kerstfeest toe.

Ambro Bakker s.m.a.
Pastoor-deken RK Amstelland