De titel van de overweging
Plechtig klinken de woorden van het evangelie volgens Johannes over Je zus: ‘In het bewustzijn dat de Vader Hem alles in handen had gegeven, en dat Hij van God was uitgegaan en naar God terugkeerde, stond Hij van tafel op, legde zijn bovenkleed af, nam een linnen doek en omgordde zich daarmee (Johannes 13:3).
Het Johannesevangelie verhaal over de voetwassing vinden wij alleen in het vierde evangelie, dat in tegenstel ling tot de andere evangelisten nau we lijks rept over de instelling van de Eucharistie. Johannes vertelt niet zozeer over het avondmaal, maar vooral over de voetwassing. Bij Johannes is de voetwassing het ‘geestelijk testament’ van Jezus, in het besef dat ‘zijn uur’ was aangebroken, het moment van de hereniging met zijn Hemelse Vader.
Jezus stond op, deed zijn bovenkleed af, nam een kom, een kan met water en een hand doek. Hij ging op zijn knieën, praktisch op handen en voeten, en begon de voeten van zijn leerlingen te wassen, alle vierentwintig, een voor een, grondig en vol liefde. Als je uit liefde de voeten van iemand anders wast, dan concentreer je je niet langer op jezelf. Je focus is degene van wie je de voeten wast. Dat is wat Hij deed voor hen allen. En het was zijn bedoeling om daar nooit meer mee op te houden! Hij wil de voeten van iedereen op die manier wassen. Wel zei Hij: ‘begrijpen jullie wat ik net bij jullie gedan heb? Julie noemen mij leraar en Heer, en dat is terecht, want dat ben Ik. Maar als Ik, de Heer en Leraar, jullie voeten was, dan horen ook jullie elkaar de voeten te wassen’. En dat doen wij tot op de dag van vandaag, al wassen we tegenwoordig soms liever elkaars oren, dan elkaars voeten!
Petrus heeft wat moeite met deze voetwassing. Hij is heel verbaasd, dat Jezus hem de voeten wast en niet omgekeerd. Maar hij krijgt dan een opmerkelijk antwoord: ‘Petrus, wat Ik aan het doen ben, weet je nu nog niet, maar je zult het later begrijpen’. Was het dan zo moeilijk te begrijpen, wat Jezus hier deed? Hij heeft toch eenvoudig hun voeten gewassen… En waarom zegt Hij dan dat Petrus het niet begrijpt. Het is blijkbaar niet zo duidelijk dat Jezus de handeling van de voetwassing gebruikt, om Petrus heel iets anders te vertellen. Het gaat Jezus niet om nederigheid, maar om woorden als gastvrij heid en een diepe verbondenheid met God en met elkaar.
Iemand de voeten wassen. Daar gaat het evangelie van vandaag over. Welke symboliek zit hier achter en waarom de voeten? In veel zegswijzen, ook in onze taal, staan de voeten voor heel de mens. Je voeten dragen je lichaam en stellen het in staat voort te bewegen. Met je voeten blijf je aan de aarde gebonden. Je voetspoor blijft vaak nog lang achter. Je zet voet aan wal. Je zet geen voet buiten de deur. Je staat met een voet al in het graf. Je zet iemand de voet dwars. Je loopt iemand voor de voeten. Je houdt voet bij stuk. Je wordt op staande voet ontslagen. En altijd is hier de de handeling met de voet een symbool voor al ons menselijk doen en laten.
Laten we hier eens wat dieper ingaan, zodat we begrijpen wat Jezus in het evangelie bedoelt met ’elkaar de voeten wassen.’ In de oudheid was de voet het symbool van onderdrukking. Het was algemeen gebruik dat een overwinnaar als teken van volledige onderwerping zijn voet zette op de vijand die languit op de grond lag. Ik haal nu een aantal Bijbelverzen aan die met het onderwerp over de symboliek van het woord ’voet’ te maken hebben. Dat geeft ons wat meer duidelijkheid over wat Jezus eigenlijk ons op Witte Donderdag wil zeggen.
- Psalm 91:11-12: ’Onder Gods hoede wandel je veilig. Want Hij zal voor u zijn engelen ontbieden om u op alle wegen te behoeden. Zij zullen u op hun handen dragen, opdat u aan geen steen uw voet zult stoten’.
- Psalm 73:1-2: ’Waarachtig, God is voor Israël goed! Toch waren haast mijn voeten verkeerd gegaan op glibberige paden’.
- Psalm 26:11-12: David zegt vol vertrouwen: ’Ik wandel in onschuld, red mij dus, en wees mij genadig, mijn voeten staan in de gerechtigheid’.
- Job 23:10: Job getuigt van zichzelf: ’Mijn voet bleef steeds in zijn spoor’.
- Psalm 8:7: ’Groot is de Schepper. Maar groot is in zijn schepping de mens: Gij maakt hem heerser over het werk van uw handen en hebt alles aan zijn voeten gelegd’.
- Jozua 10:24: ’Kom hier en zet uw voet op hun nek’ (is vernedering).
- Psalm 110:1: Zo begint ook David met een Messiaanse voorspelling: ’Jahwe spreekt: Zet u aan mijn rechterhand, totdat ik uw vijanden leg als een voetbak voor uw voeten’.
- Jesaja 66:1: ’Dit zegt Jahwe, de hemel is mijn troon en de aarde mijn voetenbank. (Je schoenen uitrekken, wat bijvoorbeeld Joden en Moslims doen) is een teken van eerbied en deemoed.
- Exodus 3:5: Toen God aan Mozes verscheen in de brandende doornstruik, zei Hij:’ Kom niet te dichtbij en doe uw sandalen uit, want de plaats waar ge staat is heilige grond.
- Marcus 5:22-24: Iemand te voet vallen kan een smekend gebaar zijn. Er kwam een zekere Jaïrus, de overste van de synagoge bij Jezus. Toen hij hem zag viel hij ten voet en smeekte Hem met aansdrang. zijn dochter te genezen’ .
- Hebreeën 12:13: Sprekend over een juiste levenswandel vermaant Paulus: ’Maakt `een recht spoor met uw voeten.
- Romeinen 16:20: En degenen die volharden belooft hij: ’Dan zal God van vrede weldra de satan onder uw voeten verpletteren’.
- 2 Petrus 1:10: En tenslotte, wie, naar Petrus woord gaat in het voetspoor van de Heer zal niet struikelen’.
Het ligt voor de hand dat op vele plaatsen in de wereld heilige voetafdrukken worden vereerd. De Hindoes vereren de voet-afdrukken van de God Visjnoe, dansend boven de aarde die hij aan zich onderwierp. In de Hemelvaartskerk op de Olijfberg vereren vrome pelgrims de vermeende voetafdruk van Jezus, die Hij bij zijn hemelvaart in de rotsgrond achterliet. In het kerkje Quo Vadis, gebouwd op de plaats waar volgens de legende Jezus aan Petrus verscheen, toen deze moedeloos op punt stond Rome de rug toe te keren, wordt ook een steenafdruk van Petrus vereerd. En de heilige steen in de Kaaba te Mekka toont de voetafdruk van de profeet Mohammed.
Met deze talrijke Bijbelse gegevens weten we nu welke diepe betekenis de lezing over de voetwassing eigenlijk heeft. Het gaat om een verbintenis met God en met elkaar. En dat leert mij het evangelie van Witte Donderdag: ook in ons geloof gaat het erom dat wat er ook gebeurt, wij voet bij stuk houden. Sommigen van u zullen zich nu misschien uit de voeten maken. En dat begrijp ik, want het evangelie van vandaag in je op te nemen, kan veel voeten in de aarde hebben. Laten we proberen met God en met elkaar maar op goede voet te blijven. Want we hoeven niemand een voet dwars zetten, met niemand op ge spannen voet te leven. We hoeven elkaar niet voor de voeten te lopen en geen gras voor de voeten van de ander weg te maaien. Vandaag gaat het er om dat ik op Witte Donderdag in mijn voetenwerk iets heel belangrijks voor het voetlicht heb mogen brengen. - Amen.
Ambro Bakker s.m.a.
Deken van Amsterdam
H. Augustinus