De titel van de overweging

In het kerkelijk jaar zijn er drie hoogtepunten: het feest van de geboorte van Jezus (Kerstmis), het feest van de verrijzenis van Jezus (Pasen) en het feest van de uitstorting van de heilige Geest (Pinksteren). Vergeleken met Kerstmis en Pasen is Pinksteren maar een bescheiden feest. Er valt rond Pinksteren zelf in de volkscultuur weinig te beleven. Wij Noord-Hollanders zijn nog 'gezegend' met luilak. Maar het in de vroege zaterdagochtenduren met blikjes rondjes fietsen, of als je een handige vader had, met een conservenblikje en een touwtje om de naaf van je achterwiel met een piepend geluid door de buurt heen rijden, is al lang verleden tijd. Tegenwoordig wordt er met eieren gegooid, of met kaarsvet op ramen gesmeerd, én en passant nog heel wat vernield.

In de vroege middeleeuwen was Pinksteren een heel belangrijk feest. Het ging toen gepaard met een week van verplichte rust, bekend als de Heilige Geestweek. Tot de standaard pinksterrituelen behoorden het loslaten van duiven in de kerk, onder het zingen van het Veni Creator, door het strooien van blaadjes van pioenrozen, het blazen op de klaroen en het houden van steekspelen. Tot de 19e eeuw bestond de gewoonte om een met bloemen, stro en kransen opgetuigde os (of hamel) door het dorp te leiden. Ook werden er vaak koekkoeken geschoten en opgegeten. Tot de 20e eeuw was het nog gebruikelijk om elkaar een Pinkstergroet te sturen, bijv. in de vorm van een wenskaart. De Heilige Geestweek werd in 813 al wat ingekort. Vanaf 1414 kende Pinksteren nog slechts drie verplichte rustdagen. Bij de Synode van Dordrecht (1619) werd bepaald dat hier een dag vanaf ging. Desondanks heeft de derde rustdag (Pinksterdrie) op sommige plaatsen deze derde Pinksterdag vastgehouden. Toen ik deken van o.a. de Zaanstreek was, heb ik twaalf jaar mogen meegenieten van een ‘vrije Derde Pinksterdag’.

Hoe zit dat tegenwoordig? Terwijl Kerstmis zijn kerstboom en kerstman heeft, en Pasen zijn paashaas en zijn paaseieren, heeft Pinksteren niks. Pinksteren is een soort Assepoester onder de christelijke feesten: de ongeziene schoonheid, het onopgemerkte juweel. Dat onzichtbare karakter van Pinksteren heeft volgens mij te maken met de graad van ongrijpbaarheid van wat gevierd wordt. Kerstmis is heel concreet: de geboorte van een kindje. Daar kun je je wat bij voorstellen. Pasen wordt al iets moeilijker, maar toch: nieuw leven dat de dood overwint. Daar kan de volkscultuur in het vroege voorjaar ook iets mee. Maar hoe moet je nu de komst van de Heilige Geest in vormen en symbolen uitdrukken?

Toch is Pinksteren het feest van begeestering, inspiratie en bemoediging. Pinksteren volgt tien dagen op Hemelvaart en valt dus op de 50ste dag van Pasen. Eigenlijk sluiten we met het Pinksterfeest het Paasfeest af. Daarna volgt een week later nog het feest van de Heilige Drie-eenheid (waarin het feest van Vader, Zoon en Heilige Geest wordt gevierd). En de feesten eindigen weer een week later met Sacramentsdag. Dan doen we het feest van Witte Donderdag nog eens over. In de Goede Week was de instelling van de Eucharistie (brood en wijn) vanwege de lijdensweek tamelijk ingetogen. Met Sacramentsdag herdenken we Witte Donderdaggebeuren breed uit. Op vele plaatsen trekken de sacramentsprocessies door de straten, tot in Amsterdam toe. Na dit feest is het wachten op het volgende feest: opnieuw het kerstgebeuren!

De term Pinksteren komt van het Griekse woord Pèntekostè en betekent (de 50e dag). Sommige christenen zien in ons Pinksterfeest een sterk verband met het joodse Sjavoeot (de Hebreeuwse naam voor het Wekenfeest), onder meer omdat de uitstorting van de Heilige Geest tijdens het joodse feest plaats zou hebben gevonden. Sjavoeot is een oogstfeest. Met Pinksteren zou volgens de christelijke interpretatie begonnen worden met het binnenhalen van ‘de oogst’ (bekeerlingen) voor Christus. De mensen die vervuld zijn van de Heilige Geest gaan naar buiten en spreken tongentaal, profeteren en verkondigen het evangelie in allerlei talen. Petrus houdt een boeiende toespraak, en op diezelfde dag laten drieduizend mensen zich door hem dopen, Voor velen is Pinksteren dan ook de Stichtingsdag (verjaardag) van onze kerk geworden, en eigenlijk het begin van onze wereldwijde missionaire inzet voor de verkondiging van de Blijde Boodschap.

Het Pinksterfeest wordt behandeld als een derderangs feest, maar is eigenlijk het meest dynamische feest dat we kennen. Het is de dynamiek die met Kerstmis de wereld in komt, die door de opstanding onverwoestbaar bezegeld wordt, maar op die vijftigste dag op duizenden mensen overslaat, en een nieuwe periode in de wereldgeschiedenis inluidt. Met Pasen heeft Jezus zijn doel bereikt. Hij is terug bij de Vader. Zijn vrienden begrijpen daar niets van. Ze hadden het Jezus nog gevraagd: ‘waar woont U?’ Toen had Hij gezegd: ‘dat zullen jullie wel zien, volg me maar!’ (Joh.1:38) En sindsdien waren ze Jezus gevolgd. Drie jaar lang hadden ze proberen te begrijpen wat Hij wilde zeggen. Ze waren getuigen geweest van zijn woorden en daden vol goedheid. Hij was in al die jaren hun voedsel en drank geweest. Maar daar zitten ze nu: de deuren potdicht. Met Jezus waren ook zijn idealen ter aarde besteld. En daar zitten ze nu: hun enthousiasme verdwenen, het laaiend vuur van het begin was gedoofd. Ze hadden er schoon genoeg van. Na de dood van hun Heer zijn ze onzeker geworden. Vol angst sluiten ze zich op. Ze weten niet hoe ze verder moeten. Ze voelen zich alleen, in de steek gelaten. De deuren zijn op slot, potdicht.

Maar alle deuren mogen weer open. De eerste werking, die de heilige Geest in de jonge kerk teweegbracht, was een ervaring van nieuw leven, dynamiek en bewegelijkheid. Vanmorgen horen wij die sterk geladen woorden: een plotselinge wervelwind, beweeglijke tongen van vuur, open deuren. Angstige mensen worden moedige mensen, zwijgende mensen worden spraakzaam, ze doen tóch hun mond open. Met Pinksteren worden we overrompeld door de Geest, die alles kan vernieuwen en alles kan veranderen.

Buiten vieren de inwoners van Jeruzalem het Loofhuttenfeest. Het is het feest van de nieuwe oogst. Maar ook de leerlingen getuigen: ‘luistert, mensen, het zaad ís opgekomen. Jezus, de Gekruisigde, is niet dood maar leeft! Hij is als zaad in de donkere aarde gevallen, maar Hij is er weer! Nee, we zijn niet dronken van de wijn, we zijn dronken van Hém!’ En zo wordt die dag van beslissende betekenis voor de vrienden van Jezus. En dat vuur is niet meer te doven. Duizenden laten zich die dag dopen. Zo wordt Pinksteren het feest van de nieuwe oogst. Bij zijn heengaan heeft Jezus ons beloofd dat hij een Helper zal sturen, de heilige Geest. De komt van zijn Geest vergezeld ons op onze levenstocht. Pinksteren is daarmee een feest die ons begeesterd kan maken. Alle deuren mogen open. Vrede en elkaar leren liefhebben, is vaak tegen de stroom in roeien, tegen alle verdrukking in, gedragen door Zijn Geest van Vrede en levend van Zijn Vergeving. Zo zendt Hij ons met zijn uitdagende woorden: ‘Vrede zij u!’. Als wij dat eens zouden kunnen zeggen tegen al diegenen voor wie wij onze deuren gesloten hebben, dan zal het wérkelijk in ons leven voorgoed Pinksteren worden!

Ambro Bakker s.m.a.
Deken van Amsterdam