DE HEILIGE FRANCISCUS

De datum van 4 oktober staat bekend als Werelddierendag. En het is deze dag geworden, omdat het de feestdag is van de heilige Franciscus van Assisi. En Franciscus hield van dieren. Maar dat is niet zijn enige reden waarom hij zo in de belangstelling staat. Al in zijn tijd was Franciscus van Assisi een kerkelijk en maatschappelijke hervormer. Geboren in een rijk koopmansgezin in het welvarende Assisi (Italië), groeide hij in grote weelde op. Door radicaal te kiezen voor armoede en eenvoud bracht hij heel wat opschudding te weeg in de toenmalige samenleving. Vooral ook zijn bewogenheid met de natuur, met de zon, maan, sterren, aarde, lucht en water, was uitzonderlijk voor die tijd.

Franciscus stierf op 3 oktober 1226. De dag daarop werd zijn dode lichaam in processie naar Assisi gedragen. Twee jaar na zijn dood werd Franciscus heilig verklaard en werd zijn feestdag vastgesteld op 4 oktober. De volgelingen van Franciscus (priesters, zusters, leken) hebben zich in Nederland verzameld in de Franciscaanse Samenwerking, die zich vooral bezighoudt met de Vredesbeweging, de Franciscaanse vredeswaken en het Conciliair Proces. Thema's als vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping (ons milieu) staan hoog in hun vaandel. En daarmee heeft deze feestdag van Franciscus een heel eigen karakter gekregen.

Vanaf zijn verkiezing in maart 2013 heeft paus Franciscus gezorgd voor vele verrassingen. Zo was het al opvallend dat een jezuïet koos voor de naam Franciscus. Die naamkeuze vormt zijn programma. Het geloof in God verbindt de paus voortdurend met een inzet voor de kwetsbaren, de armen en de natuur. Zijn nieuwe encycliek (18 juni jl.) over het omgaan met de aarde en ons milieu vormt daarop een indrukwekkend bewijs van. De titel van deze nieuwe rondzendbrief (encycliek) is: Laudato Si (Geprezen zijt Gij) en is genomen uit het beroemde Zonnelied van de Franciscus van Assisi. De ondertitel van deze encycliek luidt: ‘om de zorg voor ons gemeenschappelijk huis’.

De paus noemt in zijn zendbrief een aantal ontwikkelingen die hem zorgen baren: de vervuiling van ons milieu, de klimaatcrisis, zorgen over voldoende schoonwater, de toenemende ontbossing. Maar ook de sociale-economische ongelijkheid in de wereld en de aantasting van de kwaliteit van het leven. In zijn rondzendbrief stelt hij eerder indringende vragen dan dat hij stellige antwoorden heeft. Laudato Si wil een belangrijke christelijke bijdrage leveren aan de dialoog over de toekomst van onze wereld. Een duurzaam beheer van ons ‘gemeenschappelijk huis’ moet daarbij het doel zijn. En daarmee gaat paus Franciscus in de voetsporen van de H. Franciscus: de zorg voor de mens en zijn milieu.

De paus benadrukt dat zorg voor de schepping niet alleen een politieke kwestie is, maar vooral een morele kwestie. De aarde is een gave van God, een gave die gekoesterd en beschermd moet worden. Paus Franciscus schrijft over een ‘cultuur van verspilling’ die ons ongevoelig heeft gemaakt voor de verkwisting van grondstoffen. Tegen de achtergrond van de armoede en honger in de wereld is dit een schreeuwend onrecht. Hij heeft het over een ‘integrale ecologie’ waarin zorg voor de schepping en zorg voor de armsten onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Het is een indringend en confronterend document want de paus stelt niet alleen regeringsleiders verantwoordelijk voor het milieu, maar ieder mens in zijn eigen omgeving.

Niet alleen de zorg voor het milieu, de natuur, maar ook mensen-in-de-knel staan bij Franciscus centraal, vooral diegenen die terecht zijn gekomen in de berm van de samenleving. Aan de randen van de Europese Unie spelen zich verschillende conflicten af. Deze vormen mede een oorzaak van de vluchtelingenstroom. Vooral de chaos die ontstond na de Arabische Lente zorgde voor een extra toestroom van migranten uit onder andere Tunesië en Syrië. Het Italiaanse eiland Lampedusa, 113 kilometer van Tunesië en 176 kilometer van Sicilië, werd een populaire tussenstop. Ook de Griekse eilanden die vanuit Turkije makkelijk te bereiken zijn worden nu vaak gebruikt. De meeste vluchtelingen worden echter opgevangen in de landen in de buurt van het conflict, zoals Libanon en in landen in Afrika.

Het was paus Franciscus, die net paus geworden, in Lampedusa bloemen in het water strooide voor de talloze vluchtelingen, die in kleine bootjes de overkant niet hebben kunnen bereiken en verdronken. De Middellandse Zee dreigde één groot kerkhof te worden. De Italiaanse premier Matteo Renzi nam de Franciscaanse zorgen van paus Franciscus over en kaartte de problemen van het opvangsysteem aan. Hij pleitte voor meer humanitaire hulp van de EU, een uitbreiding van Frontex-activiteiten om bootvluchtelingen te redden, en een verandering van de Dublin III-verordening, waarin is vastgelegd dat de opvang van asielzoekers de verantwoordelijkheid is van de lidstaat waar zij de EU binnenkomen. Daarna begonnen de vluchtelingenstromen via de oostgrens van Europa binnen te stromen.

Paus Franciscus leeft als Franciscus, eenvoudig, met open armen. Paus Franciscus in VS Ook tijdens zijn bezoek aan de Verenigde Staten reed hij in een klein autootje te midden van zijn gastheren die in grote glimmende limousines voor en achter hem reden. In het Vaticaan eet hij nooit alleen, maar eet in de kantine samen met het personeel van het Vaticaan. En vaak eten daklozen uit Rome met hem mee. Zo is hij vrijwel altijd te vinden bij mensen die in de knel gekomen zijn. En het is niet zo verwonderlijk dat deze paus Franciscus op 8 december een nieuw heilig jaar zal afkondigen, dat hij de titel heeft meegegeven: jaar van barmhartigheid.

Mecriful like the Father De vijftigste verjaardag van de afsluiting van het Tweede Vaticaans Concilie is voor Paus Franciscus een reden om een Heilig Jaar af te kondigen. Het Jubeljaar dat wij gaan vieren wil een oproep zijn om met ernst werk te maken van de implementatie van het Tweede Vaticaans Concilie in het leven van de Kerk en de wereld. De Kerkgemeenschap van vandaag moet, zo stelt paus Franciscus, het werk van het concilie voortzetten. Dit zal vooral moet gebeuren via de weg van Gods Barmhartigheid en Gods liefde. In zijn aankondiging van het Heilig Jaar 2016 spreekt de paus de hoop uit dat alle mensen van goede wil in het komende Heilig Jaar naar God zullen (terug)keren.

Er is een logo ontworpen door de Sloveense jezuïet Marko Ivan Rupnik. Het vermeldt het motto: ‘Barmhartig zoals de Vader’, ontleend aan het Lucasevangelie (6:36) ‘Wees Barmhartig, zoals uw Vader barmhartig is’. Het logo vertoont een Christusfiguur met kruiswonden die een verloren man op zijn schouders draagt, tegen de achtergrond van een kruis met drie ovalen in diverse tinten. Opvallend is dat het rechteroog van de Goede Herder’ en het linkeroog van de gedragen persoon in elkaar overlopen. Christus ziet met de ogen van Adam en Adam met de ogen van Christus. Iedere persoon ‘ontdekt in Christus, de nieuwe Adam, zijn of haar eigen menselijkheid en toekomst. U zult er het komend jaar meer over horen, Er zullen talloze activiteiten zijn. En natuurlijk zou het deze paus niet zijn, als hij het Jaar van Barmhartigheid op 6 november 2016 niet zou afsluiten met een viering met gedetineerden in de grote Sint Pieter. ‘Gevangenen verlossen’ is toch een van de zeven werken van Barmhartigheid! En zieken bezoeken? Op 12 juni 2016 worden de zieken in de Sint Pieter verwacht. Ik weet het zeker: 2016 wordt een spannend Barmhartig Franciscusjaar!