Om vergeving komen

Denken over boete vieringen
Een schoot van ontferming is onze God.
Hij heeft ons gezocht en gezien,
zoals de opgaande zon aan de hemel.
Hij is ons verschenen,
toen wij in duisternis waren,
in schaduw van dood.
Hij zal onze voeten richten
op de weg van de vrede.
Huub Oosterhuis


Inhoud
De vraag
De veronderstelling
Analyse
Visies op de boeteviering
- Waarom zou ik naar de viering van vergeving gaan?
Lyda Huissen
- Waardoor voel ik mij uitgenodigd om naar een viering om vergeving te gaan?
Marlies van 't Hoff
- Waarom ga ik naar een boeteviering?
Pastoor Th. Klawer
- Vergeving gevraagd
Guus van 't Hoff
- Wat betekent de boeteviering voor mij?
Fons Litjens, parochiecatecheet
- Wat maakt een boeteviering 'nodig' gezien vanuit het christelijk geloof?
Rudi te Velde, filosoof

De vraag

Sinds jaar en dag worden de boetevieringen in de St. Augustinusparochie zeer matig bezocht. Op zichzelf hoeft dit geen probleem te zijn. Met een kleinere groep in de kerk samenkomen om voor God je te bezinnen over je leven en Hem vergeving te vragen voor wat er minder goed is gegaan is iets heel bijzonders. Toch zou het niet goed zijn wanneer de boeteviering langzamerhand uit het zicht van de geloofsgemeenschap die wij als parochie zijn verdwijnt. De vraag is wat de oorzaken zijn van de geringe belangstelling voor de boeteviering en wat men zou kunnen doen om de deelname hieraan in de toekomst te vergroten. De pastoraatgroep samen met pastor Fons Litjens en Rudi te Velde is een aantal malen bijeen gekomen om hierover van gedachten te wisselen. Het leek ons belangrijk deze gedachten te delen met de wijdere kring van parochianen, omdat het immers over ons geloof gaat.
^

De veronderstelling

Wij gaan ervan uit dat boetevieringen een essentieel onderdeel van het gemeenschappelijk vieren en beleven van het geloof door de parochiïle gemeenschap zijn. Boetevieringen worden zo genoemd vanwege het sacrament van de boete, een van de kostbare sacramenten van de kerk die een herstel van een heilzaam leven in relatie tot God mogelijk maken. Boetevieringen beogen de gemeenschap de mogelijkheid te geven volgens het ritme van het liturgisch jaar het geloof te vernieuwen in een proces van berouw en ommekeer. Dat lijkt ons belangrijk genoeg om de boeteviering opnieuw onder de aandacht te brengen.
^

De analyse

Achter de lage opkomst bij boetevieringen schuilt ongetwijfeld een complex van oorzaken, die deels te maken hebben met allerlei maatschappelijke en culturele veranderingen in onze samenleving, maar deels ook toegeschreven kunnen worden aan incidentele factoren. (Bijvoorbeeld het feit dat de boeteviering plaatsvindt op een doordeweekse dag.) Van alle factoren die een rol spelen noem ik er een die we allen kunnen constateren, om ons heen en in ons zelf: een gebrek aan gevoelde urgentie deel te nemen aan de boeteviering en je schuld voor te leggen aan God. Misschien is het ook niet altijd even duidelijk wat God met onze schuld te maken heeft. Fouten maken we allemaal. Maar het zijn vaak andere mensen die hiervan de schade ondervinden, die tekort gedaan worden, gekwetst of verkeerd behandeld. Moeten we dus het niet in de eerste plaats goed maken met andere mensen in plaats van met God? Ook is 'zonde' in onze tijd een problematisch begrip geworden. 'Zonde' is een zwaar woord dat we niet veel meer gebruiken. We spreken liever over tekortkomingen of fouten of vergissingen, dat klinkt allemaal wat menselijker, wat minder zwaar. Het woord zonde heeft iets onwezenlijks gekregen; ondanks het gewicht dat het woord zonde suggereert is het wat los komen te staan van wat werkelijk ons hart bezwaart en ons leven verduistert.
^

Visies op de boetevieringen

Binnen de pastoraatgroep hebben we geprobeerd onder woorden te brengen waarom de boeteviering belangrijk is voor het geloofsleven. Ieder heeft zijn of haar visie geformuleerd op de vraag 'waarom zou ik naar een boeteviering gaan?' Wij hopen dat u iets in deze overwegingen vindt dat u aanspreekt en aan het denken zet.
^


Waarom zou ik naar een viering 'om vergeving' gaan?
(Marlies van 't Hoff)

Ik zeg bewust 'viering om vergeving'. Het woord 'boete' klinkt mij zo zwaar. We komen in de dagen voor Kerstmis en Pasen zomaar op een doordeweekse avond bij elkaar om ons gezamenlijk te bezinnen op onze tekortkomingen. Dit is op zich heel waardevol. Niet zozeer omdat ik mij ontzettend schuldig of zondig voel, maar meer om samen met anderen na te denken over de tekortkomingen die wij toch allemaal wel in ons leven hebben. Je kunt je dan rustig bezinnen op de vraag: Hoe gaan we met elkaar om. Hebben wij respect voor elkaar. Gunnen we elkaar de ruimte en zijn we niet jaloers op elkaar. Allemaal van die kleine dagelijkse dingen, maar wel storend in de band die je met elkaar wilt hebben. Eigenlijk kunnen we niet leven zonder vergiffenis. We vragen God wel om vergiffenis, maar wie of waar is God?
We zingen in de kerk het mooie lied: Ubi caritas et amor, Deus ibi est, oftewel: Waar vriendschap is en liefde, dˆˆr is God. In onze medemens ontmoeten we dus het 'Goddelijke'. Daarom is het goed dat we niet volstaan met alleen God om vergiffenis te vragen, maar daar waar nodig, zeker ook onze medemens. En zo ontvangen wij Gods zegen over dit gebaar van respect en liefde.
Het feit dat we het de moeite waard vinden om op een avond bij elkaar te komen in de kerk en samen te bidden en te zingen, is voor mij eigenlijk al een teken dat we best wel van goede wil zijn. En daarom doet het mij goed als ik bij zo'n viering mensen ontmoet waar ik in mijn privþ-leven en het parochieleven veel mee om ga. Hoogtepunt bij deze samenkomt vind ik de door de priester uitgesproken absolutie en de daaropvolgende zegen. Dit ervaar ik persoonlijk als iets heel waardevols. Op zo'n moment voel ik ook Gods nabijheid en merk ik dat ik, met Zijn onmisbare genade en zorg voor mij, weer een tijdje verder kan.


^

Waarom ga ik naar een boeteviering?
(pastoor Th. Klawer)

"Vergeving is de meest creatieve/scheppende gave, die wij mensen hebben gekregen. Een ander echt en van harte kunnen vergeven voor wat dan ook zorgt dat die ander verder kan, kan leven, zich geen zorgen meer hoeft te maken, weet dat het weer goed is, dat jij niet meer kwaad op haar/hem bent, niet meer bang hoeft te zijn, enz., enz. Met andere woorden: dat zij/hij verder mag en kan leven, en als het ware opnieuw geschapen en herboren is. Als priester naar een boeteviering gaan betekent voor mij vooral dat ik hoop, dat ik al de aanwezigen iets kan doorgeven en ze kan overtuigen van het voor mij onomstotelijk vaststaande feit, dat God een en al vergeving is. Met name in het evangelie vind ik die boodschap van oneindige vergeving zo oneindig groots aanwezig. De verloren zoon krijgt geen kans om zijn verhaal te doen, het is alweer helemaal goed. Hij was dood en is weer levend geworden. De overspelige vrouw wordt niet veroordeeld, en de goede moordenaar niet, enz., enz., enz.
Anderzijds geloof ik in rituelen, gebaren, symbolen en formules. Ze drukken iets uit, wat niet gewoon uit te drukken is. Ze verbeelden iets, wat niet uit te beelden is. In een boeteviering is dat voor mij het aangezegd krijgen dat God vergeving is en ook jou vergeeft. Kortom: een boeteviering is voor mij de boodschap dat je okþ bent, ga verder. God is met je. Ik houd ontzettend van die boodschap. Niets beter dan die boodschap door te geven.

^

Waarom zou ik naar de viering van vergeving gaan?
(Lyda Huissen)

"Hier is niet zo maar een antwoord op te geven. Toch heeft deze vraag mij lange tijd bezig gehouden. Ik probeer voorzichtig hier iets op te schrijven. Bij de aanvang van de eucharistie- of woord en communieviering bidden wij de schuldbelijdenis. Voor dat wij te communie gaan bidden wij in het Onze Vader 'vergeef ons onze schuld'. Twee keer wordt hier over vergeving gesproken. Wat kan dan nog de reden zijn om in de veertigdagentijd naar een viering van vergeving te gaan? In deze viering wordt mij de tijd gegeven eens extra na te denken waar ik tekort geschoten ben. Waar mijn relatie tot God in gebreke is gebleven. Doordat, ik zeg het er uitdrukkelijk bij, ook de relatie met mijn medemens in de fout is gegaan. Ik streef in mijn leven naar 'heelheid'. Ik weet dat ik niet voldoende meegewerkt heb aan de goddelijke krachten die in mij zijn, waardoor die relatie min of meer verbroken is geweest. Er is een barstje ontstaan in mijn streven naar 'heelheid'. Heelheid is voor mij het uiterste dat ik wil bereiken. Om het koninkrijk Gods hier of in de verre toekomst te laten gebeuren. En om bij mijn afscheid van dit leven zo zuiver mogelijk de Eeuwige te mogen ontmoeten."

^

Vergeving
(Guus van 't Hoff)

Er wordt gezegd dat wij in zonde worden geboren. Er wordt gezegd dat wij belast zijn met de erfzonde. Wanneer wij op aarde komen in ons blote roze pak en er nog geen hersenbouwwerk klaar is, zijn we nog niet goed, nog niet goed genoeg. Dat zeggen ze. Laat ze maar. MaarÄ.. MaarÄ toch worden wij terdege in zonde geboren, wanneer je dat wilt verstaan als (keuze)mogelijkheid voor later. Op aarde is er naast het goede, het mooie, ook het kwade, veel kwaad. Daartussen in worden wij geboren, vandaar. Maar, als gezegd is er een zekere mogelijkheid om te kiezen. Maar kiezen echter, moet je leren, is moeilijk. Waarom dit wel, dat niet. Mijn omgeving heeft mij een aantal grondhoudingen aangeleerd. Van daaruit ga ik mijn weg. Het telt mee waar ik geboren werd, in de stad of op het platte land, had ik þþn broertje of zusje, of had ik er wel tien. Waren we arm of rijk, zwart of wit, woonden we driehoog achter of in een villa. Wat probeer ik te zeggen?
God is LIEFDE, LIEFDE is God. In die Liefde ben ik bij God altijd een welkom kind met al mijn goede, met al mijn minder goede eigenschappen, met mijn hebbelijkheden en mijn onhebbelijkheden. Ik hoef niet volmaakt te zijn, dat is God al. En omdat God volmaakt is, kent Hij mijn onvolmaaktheden waarmee ik in dit leven te maken heb. Onvolmaaktheden die ik misschien zelf als zodanig niet hoef te ervaren. Natuurlijk er zijn, lijkt mij, een van nature ingegeven en misschien in onze ziel ingekraste tien regels. Ik leef, leef samen, eet, eet samen, werk, werk samen. Dan ontmoet ik die andere mens(en). Dat kan goed gaan, maar ook fout.Wanneer ik geloof in Gods Liefde, en daarop vertrouw en reken ik, dan mag ik een ander, ook een goddelijke creatie met evenveel rechten, niet hinderen, beledigen, tekort doen. Doe ik dat wel, dan ben ik niet meer zo een dienaar van God. Dan woeker ik niet meer met de aan mij gegeven talenten. Dan vergroot ik niet langer het vertrouwen dat wij, mensen, in God mogen hebben. Dan verduister ik God.
Wanneer ik bijvoorbeeld Pasen wil of mag vieren, dan vier ik o.a. de kracht die het zware stenen onmogelijk maakten een graf gesloten te houden. Daarvoor heb ik zelf optimaal die Liefdeskracht van God nodig. Dat kan alleen maar wanneer ik tegen jullie durf te zeggen: vergeef me wanneer ik je doelbewust pijn heb gedaan. Maar ook: vergeef me wanneer ik je te weinig heb mee helpen opbouwen toen je ziek was of gevangen, toen je te weinig bescherming had. Vergeef me God wanneer ik aan anderen te weinig laat zien waar ik zelf op hoop, op reken, op vertrouw. Oftewel: 'Wat gij niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.' Mogen wij op elkaar rekenen als het gaat om vergeven?

^

Wat betekent de boeteviering voor mij?
(Fons Litjens, parochiecatecheet)

"Van huis uit heb ik een grote allergie meegekregen voor alles wat met de biecht te maken heeft. Voor mijn ouders was het een instrument van klerikale bemoeizucht en controle, vooral in zaken van seksualiteit. Ik ben nooit enthousiast geweest over de boeteviering, die de biecht verving. Ik herinner mij uit mijn jeugd en mijn latere pastorale praktijk allerlei vieringen, gevuld met heel veel woorden, die de gelovige wilden aansporen zich op een bepaalde manier te gedragen. Al naargelang de geest van de tijd kreeg dat een andere invulling. Boetevieringen waren vaak moraliserende vieringen, waarin mij verteld werd hoe ik mij moest gedragen. In de jaren zeventig ging het daarbij vooral om maatschappelijke vragen. Goede herinneringen heb ik aan boetevieringen, die mij een klein beetje open maakten voor wat we enkele dagen later zouden gaan vieren: de geboorte van Jezus of de opstanding van Christus. Vieringen van voorbereiding op en toeleven naar dus. Als je geloven wilt zien als 'in relatie staan tot God', dan roept dat parallelle associaties op met andere relaties. Daar is regelmatig sprake van vermoeidheid, slijtage, onbegrip, onvermogen en heel soms bewuste onwil. Het medicijn daartegen is opnieuw tijd en ruimte maken voor elkaar en iedere keer maar weer opnieuw beginnen met elkaar. Soms zijn excuses ook op hun plaats. Hoewel God voor mij geen persoon is zoals de mensen om mij heen, kan ik zo ook naar de relatie met God proberen te kijken. Ook daar moet ik telkens weer een nieuw begin mee maken; ik moet er tijd en ruimte voor maken. Soms voel ik me er wel schuldig over, dat die tijd en ruimte er zo weinig zijn en dan kan een woord van vergeving verlichting brengen. Ik heb zelf niet zozeer behoefte aan vieringen, waarin schuld en boete centraal staan, maar ik verlang meer naar vieringen, waarin met weinig woorden openheid en ruimte gecreïerd worden voor... Vieringen misschien ook waarin we leren ons te verzoenen met het feit dat onze relaties met elkaar niet ideaal zijn en onze verhouding tot God ook niet en dat dat ook niet kan en dat je dat ook niet moet willen. Zo heeft God ons niet gemaakt; zo zitten we niet in elkaar. Vieringen waarin we, staande voor God, getroost worden met het feit, dat ons leven niet ideaal is en wij zelf niet ideaal zijn."

^

Wat maakt een boeteviering 'nodig' gezien vanuit het christelijk geloof?
(Rudi te Velde)

"Geloven in christelijke zin is niet in de eerste plaats het hebben van bepaalde overtuigingen of het deelnemen in bepaalde collectieve religieuze rituelen, die je een 'goed gevoel' kunnen geven, maar bovenal leven vanuit een relatie tot God. Wat dit precies inhoudt is niet gemakkelijk te zeggen. Misschien zoals een stam die geïnt wordt en zo wellicht kan uitgroeien tot een vrucht dragende boom. Dit in relatie staan tot God wordt mogelijk gemaakt door Gods toenadering tot ons, door zijn welwillende liefde waarmee hij ons het goede toewenst en ons waardig maakt Hem te ontmoeten. Waardig zijn is een plechtig woord, maar daar draait het wel om. Leven in relatie tot God (volgens de klassieke trits van geloof, hoop en liefde) betekent, zo zou ik het willen formuleren, een goddelijke bevestiging van jouw leven: je mag er zijn, het is goed dat je er bent, het zou zelfs bijzonder spijtig zijn als jij, deze unieke persoon met een eigen naam en een eigen gezicht, er niet zou zijn. Leef en wees gelukkig! Als de kerk spreekt van schuld en zonde, dan heeft dit in de eerste plaats betrekking op alles wat de geloofsrelatie met God bemoeilijkt, verduistert of zelfs verbreekt. Zonde, in welke vorm ook, is altijd een 'nee' zeggen tegen God en daarom ook een ingaan tegen je doel. Als gevolg van zonde voelt de gelovige zich van God verwijderd, en daardoor verloren, op zichzelf teruggeworpen. Kunnen we hiervan iets terugvinden in onze ervaring of blijven dit mooie maar abstracte woorden? Wat is er aan de hand met de hedendaagse ervaring van zonde en kwaad dat de noodzaak tot berouw, boete, ommekeer en vernieuwing van de geloofsrelatie niet meer zo sterk wordt gevoeld? Je zou zeggen: er is geen menselijk leven zonder dat er dingen verkeerd gaan, zonder mislukking, tekortschieten, onrecht, falen, etc. Er zal niemand zijn die zichzelf helemaal in orde acht. Religieus betekent dit dat je God niet dan met een zekere schroom kunt benaderen. Iedere psychiater kan vertellen dat veel mensen gebukt gaan onder schuldgevoelens en soms geen kans zien daar weer uit te geraken en met zichzelf in het reine te komen. Wij willen graag zo volmaakt zijn, een huisvader die het zo goed doet, een goede vriend, een perfecte echtgenoot, etc. Wij leggen op allerlei gebieden voor onszelf een norm en een ideaal: zo zou je eigenlijk moeten zijn, zo zou je willen zijn, iemand die geprezen en gewaardeerd wordt door anderen omdat hij of zij het zo goed doet. In onze schuldgevoelens spreekt een zelfaanklacht door. Die zelfaanklacht maakt het moeilijk om ons tot God te wenden en ons voor Hem ontvankelijk te maken. Boete en vergeving gaan in wezen over herstel. Het gaat misschien niet in de eerste plaats om tekortschieten maar om het onvermogen om dat tekortschieten te aanvaarden en ermee om te gaan. In dat onvermogen liggen we met onszelf over hoop en veroordelen we onszelf. Ik denk dat we God moeten leren zien als iemand die die aanklacht jegens onszelf aanvaardt, niet versterkt, maar ons door die aanklacht van onszelf heen bevestigt en als het ware tegen ons wil zeggen: je mag er zijn, nee, je moet er zijn, want ondanks alles heb ik je lief. En dat betekent herstel, allereerst herstel van je relatie tot God, en daardoor ook herstel van de verbroken relatie tot jezelf en tot andere mensen."

^