DE BERGREDE - 8 WOORDEN ZALIGHEID

Jezus gaat vandaag de berg op. Maar dat moeten we met een korreltje zout nemen. Die berg is symbolisch. Er zijn geen echte bergen in die streek. Hoogstens is er een soort Sint Pietersberg. Meer een heuvel, dan een berglandschap. Maar Matteüs kiest hier liever voor het woord ‘berg’, want hij schrijft zijn evangelie voor de Joden. Zij zijn zijn toehoorders. Voor Matteüs is Jezus de nieuwe Mozes, die zijn volk zal wegvoeren, dwars door de woestijn, richting het Beloofde Land. En het was toch Mozes die ook vanaf een berg de Tien Geboden meenam, ook een soort grondregels, een soort grondwet.

Maar het is niet de enige vrijheid die Matteüs zich veroorlooft. Volgens vrijwel alle bijbeldeskundigen is de Bergrede geen toespraak die Jezus ooit in deze vorm gaf. Het is een door Matteüs geredigeerde getrouwe samenvatting van Jezus’ visie en leer. Matteüs probeert ons duidelijk te maken wie en wat Jezus wilde zijn. Wat is zijn levensprogramma? Wat wil Hij eigenlijk? Hij wil dat wij zijn voor elkaar wat God voor ons is. Niet zoeken naar wat ons scheidt, maar wat ons samenbindt. Zo wil Hij een herder zijn die ons de weg wijst naar het Land van Belofte. Ook onze tijd hunkert naar mensen die ons leiden naar het licht en die ons zullen wegvoeren van alle oorlog, duisternis, twist en tweedracht.

De wereld hunkert naar echte leiders: mensen in wie je wérkelijk vertrouwen hebt, naar wie iedereen automatisch luistert. Vooral als de problemen erg groot worden, dan verlangen we naar een sterke arm. In tijden, waarin veel op de helling staat, groeit de behoefte aan mensen die van bovenaf alles regelen. En je ziet dat er in kerk en wereld mensen opstaan die met genoegen de touwtjes in handen willen nemen. Toch hebben we diep in ons hart méér behoefte aan iemand die niet bóven ons staat, maar midden tussen ons in! Aan iemand die je het gevoel geeft: met jou wil ik het sámen doen, want ik heb respect voor je, ik vertrouw je, ik geloof in jouw mogelijkheden!

Paus Franciscus waarschuwde ons vorige week in de Spaanse krant El Pais voor het toenemend populisme in Europa en de Verenigde Staten. Eigen land, en eigen ik het eerste: ikke, ikke, ikke, en der rest zoekt het zelf maar uit! En hij verwees naar de jaren dertig waarin Hitler’s macht met de dag toenam door een groeiend kritiekloos populisme. Op zoek naar een sterke leider, op wie we geen kritiek willen hebben op wat hij zij uithaalt. Als de problemen te groot worden, hunkeren we naar zulke figuren, die zichzelf centraal stellen.

In de woorden van Matteüs geeft Jezus geeft ons vandaag zijn regeringsverklaring. Hoe kijkt Hij tegen de wereld aan? Hij spreekt tot veel mensen, die op zoek zijn naar de zin van hun bestaan. Jezus richt zich tot hen mensen die geïnteresseerd zijn in zijn stijl van leven. Hij zit wat hoger om al die mensen in het gezicht te kunnen kijken. En hij laat zijn blik gaan over al die mensen die door niemand worden gehoord of gezien. Het zijn arme en berooide mensen zonder macht. Ze hebben verdriet om de pijn van de wereld. Het zijn mensen die het allemaal niet zo zeker weten, maar wel vlijmscherp aanvoelen waar het in het leven om gaat: om vergeving en verzoening, om medeleven en barmhartigheid en je niet rijker maken over de rug van 'n ander. En dan volgen zijn acht zaligheden:

Zalig de armen van Geest! Sommige Joodse Rabbijnen vertalen het woord ‘zalig’ door ‘mensen, wat zijn jullie gezegend! Wat ben Ik blij dat Ik jullie heb leren kennen, want op mensen als jullie bouw Ik mijn Koninkrijk.’ ‘Armen van Geest’ heeft niets te maken met luiheid of het ontvluchten van verantwoordelijkheid. De Armen van Geest zijn die mensen die gerechtigheid zoeken, maar teleurgesteld, vernederd en verslagen worden. Ze zijn ‘arm van geest’ in de betekenis van: uitgeblust, het elan is er uitgeslagen. Ze zijn verlamd door alle onrechtvaardigheid in de wereld, praten over ‘dweilen met de kraan open’ en over de ‘druppel op de gloeiende plaat’. Het gaat om mensen die in het leven altijd onder het juk doorgaan.

Zalig de Vredestichters! En ik denk daarbij aan de heilige paus Johannes XXIII, de boerenpaus, een tussenoplossing, die de wereld weer een vlam van hoop gaf. Zoals op die zondag, toen hij de ARA Coeli-gevangenis in Rome bezocht en tegen de langgestraften zei: ‘Ik weet hoe beroerd jullie eraan toe zijn, want ik heb zelf een oom die in de bak gezeten heeft!’ Johannes, vredestichter!

Zalig die vervolging lijden! Ik denk aan die Poolse pater Maximiliaan Kolbe die vrijwillig in het concentratiekamp de hongerbunker in ging om het leven van een huisvader te redden. Veertien dagen en nachten zonder eten, terwijl hij liederen zong met zijn lotgenoten, tot de dood erop volgde. Zalig die vervolging lijden!

Zalig de armoedigen! Ik denk aan al die missionarissen die zo arm zijn als de straat en moeten leven van het voedsel van de inlanders: wat aardappelen en maniok. En toch zijn ze gelukkig! Ze hebben werkelijk een nieuwe levensstijl! Zo kennen we ook vele mensen die zich inzetten voor gehandicapten. Hoeveel ouders en kinderen zette zich dagelijks niet in voor elkaar?

Zoveel mensen die het levend bewijs zijn dat de Bergrede concreet in te vullen valt. Je zult zelf vrede ervaren, als je een teken van vrede bent voor je omgeving, als je meer let op ‘dienen’ dan op ‘verdienen.’ Jezus prijst ándere mensen zalig dan die welke door de kijkcijfers en reclame zaligverklaard worden. Het gaat de Schriften nooit om krachtpatsers, maar altijd om de machtelozen, die geloven dat God alles ten goede zal keren. Op zwakke schouders ligt Gods Koninkrijk. Ik noem 'n paar van die schouders:

• Zalig de verpleegkundigen die niet boven maar ten dienste van mensen staan, voor hen door de knieën gaan.
• Zalig die ouders die hun kind trouw bleven, ook toen hun kind ándere wegen ging dan de ouders wilden. Met verdriet in hun hart houden ze hun deur en hun hart open.
• Zalig de jongere die op zoek is naar waarachtig leven en die zich inzet voor de Derde Wereld, voor de baanlozen, voor Amnesty International, voor Greenpeace of de bijstandsmoeders, de vluchtelingen.
• Zalig de mensen die ruim van hart bleven, zodat zij het zicht op God niet belemmeren.
• Zalig de mensen die vrede brengen en geen tweespalt zaaien.
• Zalig die mensen, van wie ze zeggen ‘als je met hem of haar ruzie krijgt, dan ligt het aan jezelf!’
• Zalig als je blijft opkomen voor 'n eerlijke zaak, ookal bespotten ze je en proberen ze je onderuit te halen met hun geklets en hun geroddel.

De zaligsprekingen van Jezus zijn een schot in de roos, want ze roepen op tot een menswaardig leven. Ze vormen als het ware zijn regeringsverklaring. Jezus daagt vanaf de berg zijn toehoorders uit om te werken aan een betere wereld. Jezus heeft mensen nodig: gezegende mensen, zalige mensen.

Dat is het ware leiderschap van Jezus: mensen uitnodigen, uitdagen, serieus nemen. Dat je blij bent met de mensen die God in je leven aan jouw zorgen heeft toevertrouwd. Het Rijk van God heeft nog geen vaste vorm gekregen en alle tranen zijn lang nog niet uit alle ogen gewist. Maar 't mosterdzaadje van de hoop kan niemand de armen ontnemen: ze dragen het in zich als een onverwoestbaar teken van hoop.

© Ambro Bakker s.m.a.
Pastoor-deken RK Amstelland
Locatie: H.Augustinus