BARMHARTIG ZOALS DE VADER

Wij zijn vandaag bijna het eind gekomen van het extra heilig jaar van Barmhartigheid. Ook in onze geloofsgemeenschap hebben we er veel aandacht aan gegeven. En dat gaat nog even door op de drie komende maandagen waarop we ons licht laten schijnen over de zeven werken van barmhartigheid. En gelukkig zijn er veel parochianen die deze avonden volgen.

De lijst van goede werken heeft een sterke Bijbelse achtergrond. God verlangt in het Oude Testament al van de mensen dat ze hun naasten barmhartigheid bewijzen. Zo vraagt God aan de profeet Jesaja meer dan alleen om de buitenkant, door alleen maar te vasten voor het oog van de mensen, om gezien te worden. Hij zegt dan tegen Jesaja:

Is vasten niet dit: uw brood delen met wie honger heeft, armen zwervers opnemen in uw huis, de naakten kleden die u ziet en u niet onttrekken aan de zorg voor uw broeders en zusters?’

(Jesaja 58: e.v.).

In de Talmoed (de joodse interpretatie van de oudtestamentische teksten) wordt de mens telkens weer opgeroepen God te volgen die de zieken bezoekt (Abraham bij Mamre), de naakten kleed (Adam en Eva) en de doden begraaft (Mozes).

De rabbijnse theologie maakt een onderscheid tussen ‘liefdewerken’ en ‘aalmoezen’. Aalmoezen heeft te maken met geldelijke prestaties. Liefdewerken zijn daden die te maken hebben met heel je persoon. Volgens een joodse tekst rust de wereld op drie zuilen:

de Thora (Wet),
de eredienst en
de liefdewerken (diaconie).

En van de liefdewerken, de diaconie, hangt het af of de vrome jood het oordeel doorstaat. Met andere woorden: niet de Wet, niet of je mooi kunt bidden, maar onze diaconale inzet voor elkaar, is de graadmeter van ons je geloof

De kerkvader Origenes (185-253) heeft de zeven werken van barmhartigheid niet alleen uiterlijk opgevat, maar ze stuk voor stuk ook spiritueel geduid. De hongerende te eten geven wordt voor hem: je broeder en zusters ook weer geestelijk van voedsel voorzien. Dorstigen te drinken geven? Dan gaat het niet alleen om drinkwater (ook al realiseren we ons dat een kwart van de wereldbevolking geen toegang heeft tot schoonwater). Het gaat ook om de vele mensen die dorsten naar liefde, gerechtigheid, genegenheid, compassie, mededogen, barmhartigheid. Bij het kleden denkt Origenes ook aan elkaar bedekken met de mantel der wijsheid die we elkaar mogen bieden. Het betekent voor iemand gaan staan, als hij in zijn hemd gezet wordt. Een broeder bezoeken kan ook betekenen: hem troosten, om hem of haar heen staan.

De H. Augustinus, van wie wij vandaag ons patroonsfeest vieren, zet deze traditie voort. Hij maakt onderscheid tussen weldaden die betrekking hebben op het lichaam, en weldaden die betrekking hebben op de ziel. Deze verdeling in lichamelijke en geestelijke werken van barmhartigheid werd in de Middeleeuwen verder ontvouwt Zo kwamen er zeven lichamelijke en zeven geestelijke werken van barmhartigheid. Thomas van Aquino licht deze veertien deugden van liefde verder toe. Ons gebed is alleen goed, als we ons realiseren dat ons gebed tot uiting moet komen in een nieuw gedrag.

In de tijd van de reformatie boetten de werken van barmhartigheid aan belangstelling in. Toen ging de discussie er vooral over of de werken van barmhartigheid doorslaggevend zouden zijn bij het Laatsten Oordeel. Gaat het om een oordeel, of berust alles bij Gods alleen bij Gods genade? De rede over het oordeel van Jezus paste niet zo goed in de leer van de rechtvaardiging alleen door het geloof. Daarom raakte het thema wat op de achtergrond.

In onze moderne tijd heeft men de werken van barmhartigheid geïnstitutionaliseerd. Er werden ziekenhuizen gebouwd, tehuizen voor daklozen en gaarkeukens geopend. De persoonlijk werken van barmhartigheid beschouwde men als ineffectief. Het helpen van mensen moest politiek en maatschappelijk worden georganiseerd. Zo zijn er de laatste 50 jaar nauwelijks nog boeken over barmhartigheid verschenen. Pas in 1958 nodigde de Südwestfunk in Baden-Baden en de Bayerische Rundfunk in München katholieke en protestantse dichters van naam uit om radiolezingen te geven over de lichamelijke en geestelijke werken van barmhartigheid. Barmhartigheid werd voorzichtig weer op de kaart gezet.

In de voorbereiding van het Jubileumjaar 2007 heeft een Duitse bisschop mensen laten interviewen over wat zij tegenwoordig verstaan onder barmhartigheid. Hun antwoorden zijn verwerkt in een nieuwe formulering van de zeven werken van barmhartigheid. Het was een poging de klassieke werken van barmhartigheid te vertalen naar onze tijd:

Ik zoek je op
Ik deel met jou
Ik luister naar je
Jij hoort erbij
Ik bid voor jou
Ik spreek goed over jou
ik loop een einde met je mee.

Maar ik ga nog even terug naar de klassieke/Bijbelse indeling. Barmhartigheid, heeft natuurlijk ook een politieke dimensie. Anders zijn de christelijke werken niets anders dan een druppel op de gloeiende plaat? Moeten we niet veeleer de wereldpolitiek veranderen, zodat er geen armen en naakten en daklozen meer zijn? Maar wij mogen onze verantwoordelijkheid voor een barmhartige wereld niet afschuiven op de politiek zodat we onszelf niet meer verplicht voelen een bijdrage te leveren aan een menselijke wereld. Hoe belangrijk het politieke en economische perspectief ook is, we kunnen de werken van barmhartigheid niet uitstellen tot op. de hele wereld gerechtigheid, vrede en welstand heerst

Op de laatste van de vier maandagavonden over het jaar van barmhartigheid zullen we het ook over de H. Augustinus hebben. Ik heb het als titel meegegeven: ‘Augustinus, een Brug van Barmhartigheid’. Op indringende wijze en sterk gekleurd vanuit zijn eigen ervaring schrijft Augustinus over zijn relatie met God. De kerk ziet hij als brug van barmhartigheid. Een uitspraak die we zo in de mond kunnen leggen van paus Franciscus die vorig jaar het jubeljaar van Barmhartigheid heeft afgekondigd.

Ook Augustinus heeft tijdens zijn leven de brug van barmhartigheid gezocht en gevonden. Het is de brug van alle compassie en liefde, zoals we die in de eerste lezing tegenkwamen in de eerste brief van Johannes. Het thema van Gods barmhartigheid weerklinkt als een terugkerend refrein in al zijn preken die hij ons heeft nagelaten. En hij zei: ‘nog voordat ik op zoek was naar God, was Hij op zoek naar mij’. En hij was daarbij bijzonder geraakt door het Exodusverhaal, waarin God zegt:

‘Ik heb uw ellende gezien in Egypte en ik zal u wegvoeren naar het land van melk en honing, het land van belofte’.

En barmhartigheid, compassie en liefde zijn de sleutels om elke deur te kunnen openen.

(Naar: Anselm Grün, Leven met compassie (pag.1-21).
Forte 2009 - ISBN 9787 90 79956 03 6